Το χελιδόνισμα στον Γέρμα Καστοριάς. 1η Μαρτίου.

    Κείμενο του Χρίστου Γεωργίου

    Το παρακάτω τραγούδι το τραγουδούσαν άλλοτε τα παιδιά του σχολείου την πρώτη Μαρτίου κάθε χρόνο. Εκείνη την ημέρα το σχολείο δεν λειτουργούσε. Οι μαθηταί έπαιρναν από την εκκλησία ένα ξύλινο πουλί και το κάρφωναν στο άκρο ενός μακρού ξύλου. Ένας μαθητής κρατούσε το ξύλο με το πουλί ψηλά και τα άλλα παιδιά ακολουθούσαν κι όλα μαζί γύριζαν στο χωριό και τραγουδούσαν. Τέτοια πουλιά υπάρχουν στην εκκλησία και μάλιστα επάνω στο τέμπλο και φαίνεται πως συμβολίζουν το Άγιο Πνεύμα.
    Εδώ στο έθιμο αυτό συμβολίζει τη χελιδόνα. Το ξύλο με τη χελιδόνα το έπαιρνε συνήθως ο μαθητής εκείνος στο σπίτι του οποίου πήγαιναν και το διηύθυνε σε γωνίες και άκρες του σπιτιού, σε μέρη δηλαδή που συνηθίζουν οι χελιδόνες να χτίζουν τις φωλιές των.
    Τα παιδιά γύριζαν έτσι στα σπίτια και μάζευαν αβγά και λεφτά. Αφού τελείωναν το γύρισμα στο χωριό, επέστρεφαν στο σχολείο και τα μεν αβγά τάπαιρνε ο δάσκαλος, τα δε χρήματα τα μοιράζονταν οι μαθηταί.
    Το τραγούδι που τραγουδούσαν ήταν το εξής:

Μάρτι, Μάρτι μου καλέ, κι Φλιβάρι, Φλιβαρέ,
πόσουν τόπου(ν) έδειρις κι’ έμαθες τα γράμματα;
γράμματα σπουδάγματα του θιού τα πράγματα;
Άνθρουπους αγράμματους ξύλου(ν) απελέκητου.
…………………………………………………
Τσιμ, τσιμ, δάσκαλι, τσιμ, τσιμ, πουρδάσκαλι,
τι γυρέβ’ ου δάσκαλους; Όρνιθα κι πεντ’ αβγά,
να (γ)ιννάη, να κ(λ)ουσσάη κι να βγάζη κι πουλιά.
Μέσα ήλιους κι χαρά, όξου ψύλλους, πόντικας,
κι τώρα κι του χρόνου (κι) τουν άλλουν παραπάνου.
……………………………………………………
Χιλιδόνα πέρασι(ν) απού Μαύρη θάλασσα
Έκατσι(ν) κι λάλησι(ν) πύργιουν ιθιμέλιουσι(ν).
Τσιμ, τσιμ, δάσκαλι, κ,τ.λ.

Ο Γέρμας Καστοριάς

    Το παραπάνω ποίημα είναι ένα χελιδόνισμα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές τέτοιων ποιημάτων, που παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες και ψάλλονται σε πολλά μέρη. Η αρχή των ποιημάτων αυτών ανάγεται στους αρχαίους χρόνους. Ένα τέτοιο ποίημα μας διέσωσε ο Αθήναιος (Η΄ 60).
    Η χελιδόνα που κάμνει την εμφάνισή της ύστερα από μακρόχρονη αποδημία το μήνα Μάρτη και της οποίας σύμβολο περιάγεται από τους μαθητάς του σχολείου, θεωρείται καλός οιωνός. Ελπίζομε πως το πουλί αυτό θα μας είναι άγγελος, θα μας φέρη ευτυχία και χαρά. Γι’ αυτό και πιστεύεται πως είναι ιερό και δεν καταδιώκεται και δεν κακοποιείται, όπως τα άλλα πτηνά.

Ο αείμνηστος Χρίστος Γεωργίου,
συγγραφέας του παρόντος κειμένου

    Πολλοί ασμενίζουν να φιλοξενούν χελιδόνια• ευχαριστούνται και το θεωρούν καλό να έρχωνται τα χελιδόνια και να χτίζουν τις φωλιές τους στα σπίτια τους. Η πρώτη στροφή αναφέρεται στα γράμματα. Τα παιδιά του σχολείου εγκωμιάζουν την σπουδαιότητα και την σημασία των γραμμάτων. Στην δεύτερη στροφή, στην επωδό, έχουμε ένα χαρακτηρισμό του δασκάλου και τα φιλοδωρήματα του. Επίσης σ’ αυτήν εκφράζονται και ευχές. Δώρα, που συνήθιζαν να του δίνουν, ήταν κόττες, αβγά, πίττες, φρούτα, κρασί, κρέας, ιδίως χοιρινό, λουκάνικα κ.τλ.
    Οι πλείστοι στίχοι του άσματος είναι επτασύλλαβοι καταληκτικοί και προηγείται στον πόδα η θέση, έχουν δηλ. μέτρο τροχαϊκό.

Γερμανιώτικη οικία οικογένειας Αλεξίου,
έτους 1851 (ελαιογραφία)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Ο αείμνηστος Γερμανιώτης Χρίστος Γεωργίου (1890 – 1972) υπήρξε καθηγητής φιλόλογος, κι ένθερμος δημοτικιστής. Έγραψε δύο σημαντικά βιβλία αναφερόμενα στη γενέτειρά του τον Γέρμα, καθώς και πολλά αξιόλογα άρθρα, που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά κι εφημερίδες. Στο παρόν κείμενο διατηρήθηκε η ορθογραφία του συγγραφέα του.

Οικία Δόβα στον Γέρμα, 19ος αιών

Το σχολείο του Γέρμα.
Λειτούργησε από το 1770 έως το 2010

Ο Δάσκαλος του Γέρμα
Στυλιανός Αγγελής  (+ 1964)