Σάββατο 26 Νοεμβρίου 2016

Χαρακτηριστικές λέξεις και φράσεις παλαιών Γερμανιωτών

Καταγραφή Χρίστου Γεωργίου (+1972).

1)        Αρχάδα (= δροσερότης), π.χ. Ιδώ έλατι, που(ν)ι αρχάδα = εδώ ελάτε, είναι δροσερότης. (σελ. 343).
Αρχός, -η, -ο (= δροσερός), π.χ. Αρχό είνι του πιδί, δεν έχ’ θέρμ = κρύο είναι το παιδί, δεν έχει πυρετό // Ου μέτουπους τ’ ή του μέτουπου τ’ είνι αρχό = το μέτωπό του είναι δροσερό. (σελ. 343).
2)     Διάφκα = ανάρρωσα, γιατρεύτηκα.
Διαβαίνω = αναρρώνω, γιατρεύομαι.
Διαβάτς = στιγμιαίος πόνος.
Π.χ. άμα δγιάβου, θα νάρθου = όταν γίνω καλά θα έλθω. // Ήμουν πουλύ άρρουστος, μα τώρα διάφκα = ήμουν πολύ άρρωστος,αλλά τώρα έγινα καλά. (σελ. 52).
3)     Κατάψχους = δροσερότης. Π.χ. Ιδώ στουν κατάψχου έλα = εδώ είναι δροσιά, έλα. (σελ. 323).
5)     Χαλαμαντάρ άφκις του σπιτ’ = άφησες το σπίτι ανοιχτό, χωρίς να κλείσεις τις θύρες ή να τις κλειδώσεις. // όταν φέβς τς αφήντς χαλαμαντάρ τς πόρτις = τις θύρες, όταν φεύγεις, τις αφήνεις ανοιχτές. (σελ. 339).
6)     Τάξι πε (αντί τάξε ειπέ) = υπόθεσε πως. Π.χ. αφού ήταν του πιδίς, τάξι πε ήσαν ισύ = αφού ήταν το παιδί σου, υπόθεσε πως ήσουν εσύ, το ίδιο σχεδόν είναι. (σελ. 337).
7)     Κουνουμώ = ετοιμάζω.
Κουνουμνιούμι = ετοιμάζομαι, ετοιμάζω για τον εαυτό μου.
Π.χ. - Άιντι να πάμι = εμπρός να πάμε.
 - Να τώρα κουνουμνιούμι = να τώρα ετοιμάζομαι.
Κουνουμήθκα ιγώ που ψουμί = οικονομήθηκα εγώ από ψωμί, ετοίμασα για τον εαυτό μου εγώ ψωμί.
Ο Γυμνασιάρχης Χρίστος Γεωργίου,
στο μέσον της 1ης σειράς, μεταξύ καθηγητών και
 μαθητών του Γυμνασίου Καστοριάς, σχ. έτ. 1937-8.
8)     Κουντόημιρους, αντί κοντόημερος = αυτός που οι μέρες του είναι κοντές, λίγες. Το επίθετο ενέχει την έννοια της κατάρας. Π.χ. ου κοντόημιρους τι μέκαμιν! = ο ελεεινός τι μου έκαμε!
9) Δυναστεύου (: δυναστεύω) = εντείνω τις δυνάμεις μου, βάζω τα δυνατά μου, κουράζομαι υπερβολικά. π.χ. Άμα δυναστέψου του πουδάρ μ’ μι πουνάει. = άμα κουράσω πολύ το πόδι μου πονάει.
Δυνάστιμα (αρχ. δυνάστευμα) = έντασις δυνάμεων.
(σελ. 58).
10) Μ μπήριν ντ βάψ = την πήρε τη βάψη, πήρε την αρρώστια που του άλλαξε το χρώμα. // Το αντίθετο : μ μπήριν ν’ όψ = η όψη του πήρε το κανονικό της χρώμα, του υγιούς ανθρώπου. (σελ. 35).
11) Βιο = περιουσία π.χ. νηστκό βιο = άνθρωπος με διαθέσεις πλεονεξίας και λαιμαργίας, διότι ζει σε φτώχια και στερήσεις. (σελ. 35).
12) Θυμουβουλάει (: θυμοβολάει) = ερεθίζεται, πρήζεται. π.χ. η πληγή μ’ θυμουβόλτσιν κι βγάν’ αίμιουν = η πληγή μου ερεθίστηκε και βγάζει πύον.
13) Ουκνός = οκνηρός, τεμπέλης,
Ουκνεύου (: οκνεύω) = βαρειούμαι, τεμπελιάζω. π.χ. ουκνεύου να σκουθώ = οκνεύω βαρειούμαι να σηκωθώ. Πρβλ. το γνωμικό:
Ου ουκνός πααίν μακριά
κι ου σφιχτός ξουδέβ πουλλά
(ή) κι ου ακριβός πλιαρών πουλλά
(= ο οκνηρός πηγαίνει μακριά κι ο τσιγγούνης εξοδεύει πολλά)
(σελ. 161).
Ο Γέρμας Καστοριάς,
το αγαπημένο χωριό του αείμνηστου Χρίστου Γεωργίου.
(Από το βιβλίο του, Το Γλωσσικό Ιδίωμα
Γέρμα Καστοριάς,
εκδ. Ε.Μ.Σ., Θεσσαλονίκη 1962).


Παρασκευή 25 Νοεμβρίου 2016

Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις απ’ τον Γέρμα Καστοριάς.

Ο Γέρμας Καστοριάς,
Παιδική ζωγραφιά της Αντιγόνης Κ. Αλεξίου.
Την έκανε το έτος 1995, σε ηλικία 7 ετών.
        1) Γράψε με μοίρα (μια καλή τύχη) και ρίξε με πίσω στ’ θύρα.
            2) Τρώγει σαν ο μούτος το τυρί.
3)  Το σκυλί θέλει να έχει το αφεντικό του πολλά παιδιά (για να παίζει με αυτά), ενώ η γάτα θέλει να είναι άτεκνο, για να παίζει μ’ αυτήν.
4)  Έπεσε απ’ τα χέρια μου το κουτάλι, φίλος θα μας έρθει.
5)  Αν δώσεις χρήματα σε κάποιον μη τα γυρεύεις, θα στα δώσει ο Θεός από άλλη μεριά.
6)  Ο λόγος είναι σπόρος και γεμίζει όλο τον κόσμο.
7)  Να βρεις τα πρόβατά σου κουρμπάν (=σφαγμένα, ψόφια) (κατάρα).
8)  Γιατί έρχεσαι με τα μούτρα Σνιάτσκο; (: με το πρόσωπο "συννεφιασμένο", όπως το κοντινό βουνό Σινιάτσικο).
9)  Όποιος δεν κτίσει σπίτι και δεν παντρέψει κορίτσι δεν ξέρει τι είναι η ζωή (: πόσο σκληρή είναι η ζωή).
10)   Εγώ θέλω να καβαλικέψω σε άλογο κι εσύ με λες ν’ ανέβω σε γάϊδαρο; (: Το λέει ο μέλλων πεθερός όταν προξενεύουν στο παιδί του κάποιον (-α) από "κατώτερη" οικογένεια.
11)   Κάμε γαμπρό, κάμε γομάρι (: Το λέει κάποιος που έχει αχάριστο γαμπρό).
12)   Η πέτρα στο τόπο της είναι βαρύτερη (: αν βγει απ’ το έδαφος ύστερα εύκολα μετακινείται) (Συμπέρασμα: Οι νέοι δεν πρέπει να ξενιτεύονται).
13)   Τί θα με κάνεις; Θα με ξεγανώσεις τη γάστρα; (η γάστρα δεν γανώνεται) (Συμπέρασμα: αψηφώ την απειλή σου).
14)   Ώσπου να σκεφτεί ο γνωμικός, ο μωρός την έκανε τη δουλειά του, (ή το πέρασε το ποτάμι).
15)   Όχι όπως ήξερες μωρέ νύφη, αλλά όπως βρήκες.
16)   Από εκεί που πέρασε το ποτάμι θα ξαναπεράσει (Λέγεται για οικογένειες που ξέπεσαν οικονομικά και μετά ανορθώθηκαν).
17)   Κάθε αρνί (σφάγιο) απ’ το τσιγκέλι του κρέμεται (δηλαδή, ο καθένας έχει τη δική του τύχη, που είναι μοναδική).
18)   Αυτή η στρούγκα τέτοιο μαξούλι βγάζει.
19)   Αυτός έχει τη γνώμη πίσω απ’ το αφτί. (: πρώτα λέγει και πράττει και ύστερα σκέφτεται).
20)   Η γυναίκα σε φτιάχνει και η γυναίκα σε καταστρέφει. (η προκοπή της οικογένειας εξαρτάται από τις ικανότητες της συζύγου – μητέρας).
21)   Όλοι γελούν μ’ εμένα κι εγώ γελώ μ’ αυτούς.
22)   Με της νούνας το πουκάμισο (: το ρουχαλάκι της βάπτισής σου) είσαι ακόμα (δηλαδή, έχεις μυαλό βρέφους).
23)   Ελάτε γνωμικοί να φάτε το βιο του μωρού (Λέγεται για κάποιον που κάνει πολυδάπανο γάμο).
24) Παίρνουμε το τριαντάφυλλο και αφήνουμε τ’ αγκάθια (: το λένε τα πεθερικά που παίρνουν γαμπρό ή νύφη από ιδιότροπη οικογένεια).
25)   Απ’ τα σαΐνια βγαίνουν μπούφοι, κι απ’ τους μπούφους βγαίνουν σαΐνια.
26)   Αν με σπάσεις (= τρυπήσεις) με τη βελόνα, θα σε σπάσω με τη σακοράφα.
27)   Αφού έχω το μασιά, γιατί να κάψω τα χέρια μου;
28)   Καλός γιατρός δεν είναι αυτός που δίνει πολλά φάρμακα, αλλά αυτός που δίνει το ιλιάτς (: το κατάλληλο φάρμακο).
29) Αυτός ο άνθρωπος δεν έχει πέτνον (= πετεινόν) (το λένε για άνθρωπο νωθρό, αδύναμο, καχεκτικό).
30) Μη τρώτε πολύ τυρί, θα σας τρυπήσει η καραμούζα το κεφάλι (το λέγαν στα μικρά παιδιά).
31) Δεν έχουμε τυρί να φάμε, το πήρε η καραμούζα και το ανέβασε στης Γκέγκως το λευκάδι (το λέγαν στα μικρά παιδιά όταν νήστευαν κι επρόκειτο να κοινωνήσουν).
(Συλλογή Γ.Τ.Α.)


Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2016

Οι Γερμανιώτες ιερείς της προπολεμικής εποχής Παπαγγελής και Παπαλάμπρος

Κείμενο του Σωκράτη Λιάντζη (+2006)

Ο εθνομάρτυρας ιερέας του Γέρμα
Παπαλάμπρος Χαστάς (+1946)
Οι κάτοικοι του Γέρμα της προπολεμικής εποχής ήταν πολύ θρήσκοι. Οι ιερείς τους Παπαγγελής και Παπαλάμπρος ήταν μόνιμοι κάτοικοι του χωριού. Ο πρώτος ανήκε στην οικογένεια Λιάντζη και ο δεύτερος στην οικογένεια Χαστά. Ο Παπαγγελής ήταν πολύ φτωχός, είχε ελάχιστη περιουσία και κατοικούσε στο παλιό σπίτι του πατέρα του, που ήταν μοιρασμένο και στα άλλα τρία αδέρφια του. Η οικογένειά του αποτελείτο από 4 κορίτσια και δύο αγόρια και είχαν στη διάθεσή της μόνο δύο δωμάτια.
Ο Παπαλάμπρος διέθετε αρκετή περιουσία. Είχε αρκετά γελάδια (6-7) δύο άλογα, ένα μουλάρι και κάμποσα στρέμματα χωράφια. Το σπίτι του ήταν στην άκρη του χωριού και το βλέπαμε μόνο από μακριά. Η οικογένειά του αποτελείτο από τρία αγόρια και ένα κορίτσι.
Ο μικρότερος γιος του ο Ζήσης παντρεύτηκε σώγαμπρος κι έφυγε απ’ το κοινό νοικοκυριό, ενώ τα άλλα παιδιά του, ο Γιώργος και ο Κώστας, απόκτησαν πολυμελείς οικογένειες και παρέμειναν στο ίδιο σπίτι και νοικοκυριό.
Τα τέκνα των δύο παιδιών απόκτησαν, μόνο βασική μόρφωση (Δημ. Σχολείου) και μετά ασχολούνταν μόνο με τις δουλειές του σπιτιού τους. Ένα αγόρι του Παπαλάμπρου, ο Γιώργος, ξενιτεύτηκε για λίγα χρόνια στη Γαλλία και γι’ αυτό οι χωριανοί μας τον αποκαλούσαν Γάλλο.
Δεν γνωρίζω εάν οι δυο Ιερείς μας χρηματοδοτούνταν από το Κράτος, νομίζω όμως πως τα έσοδά τους προέρχονταν απ’ τις προσφορές των πιστών και απ’ τις σοδιές των κτημάτων τους.
Ο μακαριστός ιερέας του Γέρμα
Παπαγγελής Λιάντζης (1869-1960)
Στην περίοδο της Ιταλογερμανικής Κατοχής οι αντάρτες κομουνιστές συνέλαβαν τον Παπαλάμπρο, επειδή δεν τους συμπαθούσε, τον κράτησαν για λίγες μέρες έξω απ’ το χωριό και τον βασάνισαν. Τον ίδιο καιρό συνέλαβαν και τον γιο της αδελφής του, τον δάσκαλο Θανάση Δούφλια, και δυστυχώς τον εκτέλεσαν.
Ο γιος του Παπαλάμπρου Κώστας κατατάχτηκε στη Χωροφυλακή και γι’ αυτό τον συνέλαβαν οι αντάρτες στην Κοτύλη και τον σκότωσαν μαζί με τον συνάδελφό του Γιώργο Δούφλια (Μάντακα). Μετά το θάνατο τού Κώστα οι αντάρτες συνέλαβαν και τον ίδιο τον Παπαλάμπρο και τον σκότωσαν κάπου στον Γράμμο.
Η οικογένεια του Παπαλάμπρου από τους Δεξιούς και η οικογένεια του Γιάννη Παπαδημητρίου απ’ τους Αριστερούς αποτελούν τα πιο τραγικά θύματα του μίσους που επικρατούσε στη διάρκεια του Ανταρτοπόλεμου.

Ο ενοριακός ναός  Αγίου Γεωργίου Γέρμα, έτ. 1882.

Ο κοινός τάφος των αναφερόμενων
δύο ιερέων του Γέρμα.

Ο Γέρμας Καστοριάς (φωτογρ. 10-11-2016).

Ο επιτάφιος Σταυρός
του μακαριστού Παπαλάμπρου Χαστά.