To νεκρικό έθιμο «Ρουσάλια» στον Γέρμα Καστοριάς. Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής.

Κόλλυβα και τριαντάφυλλα στα Ρουσάλια

    Το σημαντικότερο από τα νεκρικά - ταφικά έθιμα του Γέρμα ονομάζεται "Ρουσάλια" και τελείται κάθε χρόνο κατά το Ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής. Η τέλεσή του αρχίζει από το απόγευμα της Παρασκευής, παραμονή(ς) του ψυχοσάββατου, και συνεχίζεται κατά το πρωινό τού ίδιου τού Ψυχοσάββατου. Στη διάρκεια αυτών των δύο ημερών, όλες οι γυναίκες του χωριού παρασκευάζουν πίτες, κόλλυβα και γλυκά, και τα μεταφέρουν μαζί με κόκκινα τριαντάφυλλα (ροζάλια) στον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου, όπου «τα διαβάζει» ο εκάστοτε ιερέας, για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες των προσφιλών νεκρών τους. Κατόπιν τα μοιράζουν στους παρευρισκόμενους και στα σπίτια των συγγενών και φίλων τους.

Φυλλοφόρα κλαδιά καρυδιάς

    Την επόμενη ημέρα, Κυριακή της Πεντηκοστής, όλοι οι Γερμανιώτες που πηγαίνουν στην εκκλησία, άντρες και γυναίκες, κρατούν στο χέρι τους ένα κλαδί καρυδιάς. Αυτό το κάνουν διότι, σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, επάνω στα καρυδόφυλλα επικάθονται και ξεκουράζονται οι ψυχές των νεκρών συγγενών τους, που βγήκαν (βγαίνουν) από τον Άδη την ώρα της Ανάστασης του Χριστού και πρόκειται να επιστρέψουν (επιστρέφουν) πάλι εκεί την ημέρα της Πεντηκοστής.

    Η δοξασία αυτή είναι πανάρχαια. Οι πρόγονοί μας Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν, ότι η καρυδιά με το βαθύ πράσινο (μαυροπράσινο) χρώμα ήταν το δέντρο του θεού Πλούτωνα, και ότι μόνο αυτό υπήρχε στο βασίλειο των νεκρών, και πως στη σκιά του ξάπλωναν και αναπαύονταν οι ψυχές τους.

Χέρι εκκλησιαζόμενου την Πεντηκοστή,
που κρατάει κλαδί καρυδιάς

    Οι σημερινοί κάτοικοι του Γέρμα εξακολουθούν να θεωρούν την καρυδιά ως το δέντρο του θανάτου και γι’ αυτό ποτέ δεν ξαπλώνουν και δεν κοιμούνται στον ίσκιο της. Λένε, ότι η καρυδιά έχει πολύ «βαρύ ίσκιο» και ότι όποιος αγρότης κοιμάται, κατά το καλοκαιρινές ώρες, κάτω απ’ τα φύλλα της, πονοκεφαλιάζει και κινδυνεύει από άμεσο θάνατο. Οι ίδιοι κάτοικοι επίσης «πιστεύουν», ότι εάν κάποιος νέος φυτέψει καρυδιές θα πεθάνει σε σύντομο χρονικό διάστημα και γι’ αυτό καρυδιές φυτεύουν μόνο οι γέροντες συγχωριανοί τους.

    Στο Διαδίκτυο (Internet) αναφέρονται και τα εξής για τα Ρουσάλια:

    “Τα Rosalia ή Rosaria ήταν ειδωλολατρική γιορτή των αρχαίων για τη λατρεία των νεκρών. Γινόταν την εποχή που υπάρχουν άφθονα τριαντάφυλλα, τον Μάιο, Ιούνιο. Η λέξη Rosalia προέρχεται από τη λατινική λέξη Rosa, που σημαίνει ρόδο, τριαντάφυλλο. Οι αρχαίοι πήγαιναν στα νεκροταφεία, στόλιζαν τα μνήματα με πολλά τριαντάφυλλα, έκαναν τελετές για τους νεκρούς και θυσίαζαν ζώα. Μετά τις νεκρικές τελετές και τις θυσίες ακολουθούσαν διασκεδάσεις και ευωχίες.

   Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τα Rosalia μεταφέρθηκαν στη Βαλκανική και τη Μικρά Ασία. Οι Ελληνικοί και Ελληνόφωνοι πληθυσμοί εξελλήνισαν τη λατινική λέξη Rosalia με την ελληνική Ρουσάλια είτε Αρουσάλια. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού η γιορτή αυτή εκχριστιανίστηκε, και διατηρήθηκε στους Βυζαντινούς που επισκέπτονταν τα μνήματα με φαγητά και μοιρολόγια. Το έθιμο τούτο έφθασε ως και τις ημέρες μας με κάποιες τοπικές παραλλαγές από τόπο σε τόπο. Π.χ. Στον Γέρμα Καστοριάς, στην Αυλώνα Αττικής, στο Άνω Δώριο (Σουλίμα) Μεσσηνίας και αλλού γιορτάζουν τα Ρουσάλια ή Αρουσάλια το ψυχοσάββατο της Πεντηκοστής”.

Καρυδιές στο Στρατιωτικό Νεκροταφείο Καστοριάς

Δενδρύλιο καρυδιάς