Τα τρία Ψυχοσάββατα, της Αποκριάς, της Τυρινής και του αγίου Θεοδώρου, στον Γέρμα Καστοριάς.

"Νταμπλάδες" με κόλλυβα.

Οι κάτοικοι του Γέρμα Καστοριάς την παλαιά εποχή, πριν το έτος 1950, εκτιμούσαν κιι ευλαβούνταν πολύ τα τρία διαδοχικά Ψυχοσάββατα, της Αποκριάς, της Τυρινής και του αγίου Θεοδώρου. Κατ’ αυτά τα Σάββατα οι γυναίκες του χωριού «έβραζαν σταρ΄» (= ετοίμαζαν κόλλυβα) και το πήγαιναν στην εκκλησιά για να το «διαβάσει» ο παπάς και ν’ ανακουφιστούν έτσι οι ψυχές των πεθαμένων τους. Αφού γινόταν αυτό, επέστρεφαν στο σπίτι τους και παρέμεναν εκεί περίλυπες και συλλογισμένες όλη μέρα, χωρίς να κάνουν καμιά άλλη εργασία.

Απεικόνιση αγαθής ψυχής
στον ενοριακό ναό του Γέρμα,
έτ. 1775.

Εάν κάποια «νύφ΄» (= νιόπαντρη γυναίκα) ήθελε να ζεστάνει νερό στο κακάβι της, για να λουστεί η ίδια ή να πλύνει τα ρούχα των παιδιών της, άκουγε την πεθερά της που καιροφυλακτούσε να τη λέει αυστηρά: « Μη λούζεσαι και μη πλένεις ρούχα σήμερα, γιατί θα ζεματίσεις τις ψυχές των νεκρών μας (!)». Επίσης, εάν τα κορίτσια της οικογένειας κάθονταν στα σκαπνιά να πλέξουν φανέλες ή να κεντήσουν τα προικιά τους, δέχονταν την ακόλουθη επίπληξη των μεγαλύτερων γυναικών του σπιτιού: "Μη πλέκετε και μη κεντάτε σήμερα, γιατί θα «σπάστι» (= θα τσιμπήστε, θα τρυπήστε) με τις «κλούτσες» (= μεγάλες βελόνες πλεξίματος) και με τα «τσιντζιλάκια» (= βελονάκια) τα μάτια των ψυχών όλων των νεκρών μας, που φωνάζουν διαρκώς:

«Ανάθεμα ποιος δούλευε (δουλεύει;) τρία καλά Σαββάτα,

την Τύρινη, την Κρεάτινη, τη μέρα του Αϊ-Θοδώρου».

Νεαρή ευσεβής κυρία προσάγει κόλλυβα
 στον βυζαντινό ναό Αγίου Γεωργίου Πολιτείας
Καστοριάς.

Το σεπτό Στρατιωτικό Νεκροταφείο (έτ. 1949)
στο χωριό Μελάς Καστοριάς.

Ο άρχων Μιχαήλ
παίρνει την ψυχή γέροντος.
Εικόνα στον Άι-Γιώργη Γέρμα.

Ο Ζυγός Δικαιοσύνης (ψυχοστασίας), 18ος αιών.
Τοιχογραφία στον Άγιο Νικόλαο Κρεπενής Καστοριάς.

Οι ψυχές των αγίων και δικαίων στον Παράδεισο.
Τοιχογραφία στον Άι-Νικόλα Κρεπενής, 18ος αιών.

Ο κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου
στον Γέρμα Καστοριάς, 17ος αιών.

Η Ανάσταση του Χριστού απ' τον τάφο
Εικόνα στον Άνω Μελά Καστοριάς.

Η εις Άδου Κάθοδος.
Ο Χριστός βγάζει απ' τον Άδη
τις ψυχές του Αδάμ και της Εύας.