Προλήψεις, δεισιδαιμονίες και μαγικές ενέργειες των παλαιών κατοίκων του Γέρμα για την αποτροπή του κακού

Ξυλόγλυπτη αποτροπαϊκή λεοντοκεφαλή
σε Δεσποτικό θρόνο ναού του Γέρμα (17ος αιων;).

Καταγραφή Χρίστου Γεωργίου, φιλολόγου ( + 1972)

(ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Οι εδώ παρουσιαζόμενες προλήψεις κ.λ.π. έχουν καταγραφεί από τον αείμνηστο Γυμνασιάρχη - Φιλόλογο Χρίστο Γεωργίου (1889 - 1972) και περιλαμβάνονται στο αξιόλογο βιβλίο του “Το Γλωσσικό Ιδίωμα Γέρμα Καστοριάς, εκδ. Ε.Μ.Σ., Θεσσαλονίκη 1962”, το οποίο αποτελεί, κατά κοινή παραδοχή, έναν πρωτίστως γλωσσικό και δευτερευόντως λαογραφικό θησαυρό. Η επιλογή και παρουσίασή τους είναι του Γ.Τ.Α.).

1)         Κόψιμο και μέτρημα της μέσης.

Πολλές φορές μας πονεί η μέση, ο πόνος αυτός λέγεται κόψιμο και, για να θεραπευτούμε, πηγαίνουμε σε ορισμένες γυναίκες, οι οποίες μετρούν ένα ξύλο (μέτρο) και με λόγια μαγικά προσπαθούν να μας θεραπεύσουν. Το ξύλο το μετρούν με την πιθαμή (Το Γλωσσικό Ιδίωμα Γέρμα…, σελ. 128).

2)         Δρασκέλισμα επάνω από άνθρωπο.

Δεν περνούμε επάνω από τεντωμένα πόδια ανθρώπου ή απλώς από πάνω του, διότι θεωρείται κακό, γιατί κάτι κακό μπορεί να του γίνει (σελ. 58).

Το βιβλίο  απ' το οποίο ελήφθησαν
 οι παρουσιαζόμενες παροιμίες.

3)         Ήσκιος = φάντασμα, στοιχειό, εφιάλτης.

Όταν βγει ένα σπυρί ή εμφανιστεί κάποια ανεξήγητη πληγή στο σώμα ενός ανθρώπου λένε ότι ησκιώθηκε, ότι τον πάτησε ήσκιος. Πιστεύουν δηλαδή ότι είδε στον ύπνο του κάποιον εφιάλτη ή ότι συνάντησε στον δρόμο του κάποιο φάντασμα, ένα στοιχειό (σελ. 67).

4)         Ζαβγιά = κλοπή με συνέπεια κακού.

Αν μας κλέψουν κάτι και μάλιστα αβγό κι έπειτα πάθωμε καμιά ζημία, ψοφήσει δηλ. κανένα ζώο μας κ.τ.τ., τότε τη ζημία την αποδίδουμε στην κλεψιά που μας έγινε (σελ. 60).

5)         Καμωμένος = ο άνθρωπος που του έχουν αλλάξει τη γνώμη με μάγια, που του γύρισαν τα μυαλά με μαγείες (σελ. 79, 118).

6)         Μπρόλουγκας = αβγό που γεννιέται πρόωρα και συνεπώς ατελές.

Εάν μια όρνιθα γεννήσει μπρόλουγκα πιστεύεται πως αυτό είναι κακός οιωνός, ότι ο ιδιοκτήτης αυτής θα πάθει ποιος ξέρει τι κακό (σελ. 138).

7)         Την ημέρα Τρίτη δεν αρχίζουν δουλειά, το "ξιτάζουν".

Την Τρίτη δεν αρχίζουν δουλειά, προσέχουν σ’ αυτό, στην πρόληψη αυτή (σελ. 156).

8)         Μάτιασμα = βασκανία.

α) Αρρώστησε το παιδί, ματιάστηκε, βασκάθηκε.

β) Από μάτιασμα, από μάτι, (από βασκανία) ψόφησε το βόδι (σελ. 123).

Ο αείμνηστος συγγραφέας Χρ. Γεωργίου.

9)         Μονόκερο, ρίχνω στο μονόκερο.

Πηγαίνω ένα ποτήρι με νερό σε κάποιον, που έχει κάτι πράγματα θεωρούμενα ιερά ως κομισθέντα από την Ιερουσαλήμ, αυτός τα πράγματα αυτά τα ρίπτει στο ποτήρι με το νερό. Έπειτα με το νερό αυτό ραντίζω ή βρέχω ό,τι νομίζω πως έπαθε βασκανία. Π.χ. ματιάστηκε το παιδί και το ρίξαμε στο μονόκερο = ματιάστηκε, αρρώστησε από μάτι το παιδί και το βρέχαμε με νερό του μονόκερου (σελ. 130).

10)     Νουμάτισμα (= ονομάτισμα).

Βρέχω έναν που έπαθε βασκανία ή άλλο τίποτε, στο κεφάλι με νερό, που πιστεύεται πως έχει θεραπευτική ιδιότητα, βλ. μονόκερο (σελ. 142).

11)     Απουδένω = με μάγια κάμνω έναν ανίκανο να συνέλθει με γυναίκα.

Απουδιμένος (: αποδεμένος)= Αυτός που με μάγια καθίσταται ανίκανος να συνέλθει με γυναίκα. Από το αρχ. αποδεδεμένος (σελ. 22).

12)     Αζμπόρ(ι)στο νερό.

Το νερό που φέρνει ένας από πηγή στο σπίτι του, χωρίς να μιλήσει με κανέναν, όταν το μεταφέρει. Χρησιμοποιείται για μαγείες (σελ. 7).

13)     Σαραντίζω.

Επιχρίω έναν με αγιασμένο νερό σαράντα φορές (σελ. 205).

14)     Σταυρώνω.

Κάνω στο μέρος του σώματος που πονεί κινήσεις σταυρού με σταυρό ή αγιασμένο νερό ή λάδι για να περάσει ο πόνος (σελ. 227).

Ο Γέρμας Καστοριάς.

15)     Χάσ(η).

Η ελαττούμενη φάση της σελήνης. Π.χ. στη χας να κόψεις τα ξύλα, δηλαδή να τα κόψεις τον καιρό που το φεγγάρι παίρνει να μικραίνει, γιατί τότε δεν σκουληκιάζουν (σελ. 295).

16)     Η αγγαστρωμένη (= η έγκυος) πρέπει να φάγει ό,τι επιθυμήσει.

Πιστεύεται πως μια γυναίκα έγκυος (ή και ζώο ακόμη), αν δεν φάγει ή δεν πιει κάτι, που βλέπει άλλον να τρώγει ή να πίνει, μπορεί να γεννήσει πρόωρα, να απορρίξει (σελ. 22).

17)     Λύγγιασμα (= λόξυγγας).

Πιστεύεται πως, όταν έχωμε λόξυγγα κάποιος θα μας θυμάται (σελ. 317).

18)     Λάλημα χουχουβάλας.

Πιστεύεται πως, όταν λαλεί η κουκουβάγια σ’ ένα σπίτι, προμηνύεται συμφορά για την οικογένεια του σπιτιού αυτού (σελ. 304).

19)     Φουνκό = Δυνατός άνεμος, ανεμοστρόβιλος εξαιτίας φονικού.

Π.χ. θα γίνηκε κανένας φόνος κρυφός κλεψίγαμου βρέφους και φυσάει έτσι άνεμος (σελ. 280).

20)     Γκρίλωμα (= δυσκολία στην κατάποση της τροφής).

Π.χ. γκριλώθκις, θα σι κακουλάλτσιν καένας = γκριλώθηκες, θα σε θυμήθηκε κανένας και θα είπε κακά λόγια εναντίον σου (σελ. 320).

Η Γοργόνα (στοιχειό) σε τέμπλο του Γέρμα, έτ. 1775.

21) Το δεξί χέρι, πόδι είναι τυχερό.

Η νύφη πρέπει να προβάλει και πατήσει με το δεξί πόδι το κατώφλι του σπιτιού του γαμπρού, γιατί αυτό θα την ωφελήσει (σελ. 345).

22) Μι τσάκσιν ου κούκους (: με τσάκισε ο κούκος) = Άκουσα να λαλεί ο κούκος, χωρίς να φάγω πρωτύτερα, στα νηστικά δηλ., και αυτό θεωρείται κακός οιωνός.(σελ. 258).

Ξυλόγλυπτο δράκοντας
σε ναό του Γέρμα, έτ. 1775.